ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ'' Ο Ιδεολόγος της ελευθερίας''

’Και ποια είναι η πιο αψηλή εντολή; Ν’ αρνηθείς όλες τις παρηγοριές-θεούς, πατρίδες, ηθικές, αλήθειες - ν’ απομείνεις μόνος και ν’ αρχίσεις να πλάθεις εσύ, με μοναχά τη δύναμή σου, έναν κόσμο που να μην ντροπιάζει την καρδιά σου... Ποια ‘ναι η πιο αντρίκια χαρά; Ν’ αναλαβαίνεις την πάσα ευθύνη’’.   

Ποιος ήταν τελικά ο Νίκος Καζαντζάκης; Ο Μιχάλης και η Μαριγώ Καζαντζάκη ‘’πρόλαβαν’’ πριν πεθάνουν να πληροφορηθούν ότι ο γιος τους ήταν αναρχικός, κομμουνιστής, άθεος, μηδενιστής, που όταν έφτανε για επίσκεψη στην Κρήτη πρώτο μέλημα της αστυνομίας ήταν να τον καλεί και να του κάνει συστάσεις, για να μη δημιουργήσει κι εκεί προβλήματα. Μάλιστα σε μια από τις επισκέψεις του στην Κρήτη του ζήτησαν να κάνει και γραπτή δήλωση για την ως τότε δράση του και να εκθέσει τα κοινωνικά του φρονήματα. Το μόνο που ποθούσε βαθιά μες την ψυχή του ο Καζαντζάκης δεν ήταν τίποτε άλλο παρά αυτό που έγραφε στο φίλο του Δημήτριο Καλογερόπουλο το 1908 από το Παρίσι: ‘’Θέλω να σχηματίσω μια ατομική, δική μου αντίληψη της ζωής, μια θεωρία του κόσμου και του προορισμού τ’ ανθρώπου και σύμφωνα μ’ αυτήν, συστηματικά και με ορισμένο τρόπο και πρόγραμμα, να γράφω ό,τι γράφω’’. Γι’ αυτό ο Καζαντζάκης έγινε πολίτης του κόσμου. Δεν τον χωρούσε ο τόπος, όπου κι αν πήγαινε. Έψαχνε, αναζητούσε, δεν ησύχαζε ποτέ. Κέρδισε επάξια τον τίτλο του cosmopolitism universalis, ποτέ όμως δεν αποποιήθηκε την ταυτότητα του Έλληνα, κυρίως δε του Κρητικού. Λέγεται ότι σ’ όποιο μέρος του κόσμου κι αν ταξίδευε, κρατούσε πάντα μια χούφτα χώμα από τη γη που τον γέννησε. ‘’Όπου παώ κρατώ πάντα ανάμεσα στα δόντια μου σα φύλλο δάφνης την Ελλάδα’’, έλεγε με υπερηφάνεια. Ο Νίκος Καζαντζάκης προτίμησε τον άχαρο και μη αποδεκτό ρόλο του αιώνιου αναζητητή και στοχαστή× αποδέχτηκε τις συνέπειες επιφυλάσσοντας στον εαυτό του μια προμηθεϊκά απάνθρωπη μεταχείριση, σαν ισοβίτης σε μια φυλακή δικής του επινόησης, με αόρατα δεσμά. Μοναχικός και κάποιες φορές εξαιρετικά ενδοστρεφής. Πικραμένος από την απόρριψη όσων εθελοτυφλούσαν μπροστά στο εξαίρετο έργο ενός λαμπρού επιστήμονα, τιμητή του πνεύματος, λάτρη της αναζήτησης της αλήθειας, σπουδαίο άνθρωπο, κήρυκα της ελευθερίας....  

Η πολιτική ταυτότητα ενός ανήσυχου πνεύματος

Αν κάποιος προσπαθήσει να σκιαγραφήσει το πορτρέτο του Καζαντζάκη παραλείποντας να αναφερθεί στην πολιτική του οντότητα ως λογοτέχνη αλλά και στην πολιτική του σταδιοδρομία ως ανθρώπου, τότε σίγουρα θα έχει αποτυχεί, διότι ο Καζαντζάκης ήταν μια βαθύτατα πολιτική ύπαρξη που χάραξε μια εξέχουσα πορεία στην ιστορία των πολιτικών θεσμών της Ελλάδας. Μπροστά στα μάτια του αποθεώνεται το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας, εμπνευστής του οποίου είναι ο Ελευθέριος Βενιζέλος και παίρνει σάρκα και οστά ο πόθος για το ‘’Μεγάλο Ξημέρωμα’’ όπως χαρακτηρίζει τη Μεγάλη Ιδέα. Ο Καζαντζάκης τρέφει αισθήματα θαυμασμού για το Βενιζέλο, τον οποίο είχε την ευκαιρία να ζήσει από κοντά όταν υπηρετούσε στο ιδιαίτερο γραφείο του ως εθελοντής στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων. Τον θεωρούσε ικανό και άξιο να πραγματώσει το μεγάλο ιδεώδες. Δε θα υπηρετούσε άλλωστε στην κυβέρνησή του το 1919 ως Γενικός Διευθυντής στο Υπουργείο Περιθάλψεως ούτε θα αναλάμβανε τη βαριά ευθύνη να μεταφέρει τους Έλληνες του Καυκάσου στη χώρα μας. Μετά τον όλεθρο της Μικρασιατικής Καταστροφής ο Καζαντζάκης θρηνεί στα συντρίμμια της λαβωμένης αξιοπρέπειας των Ελλήνων και απογοητευμένος καθώς είναι ρίχνει τις ευθύνες στο Βενιζέλο. Το 1922 μυείται στον Σοσιαλισμό και δύο χρόνια αργότερα, το 1924, ιδρύει την πρώτη ‘’Πολιτική Σοσιαλιστική Ομάδα’’ στο Ηράκλειο και κάνει έμβλημα της δράσης του το τρίπτυχο της πολιτικής του φιλοσοφίας: Ελευθερία – Δημοκρατία - Σοσιαλισμός. Συλλαμβάνεται, όμως, ως κομμουνιστής λόγω του γενικότερου αναβρασμού που επικρατεί μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ακολουθεί από το 1929 κι εξής μια περίοδος πολιτικού αποπροσανατολισμού για τον Καζαντζάκη μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που βιώνει έντονα έναν ώριμο εθνικισμό κατά τον πολιτικό συγγραφέα Bien.....   

Η δύναμη της φιλίας

Τα πρόσωπα άλλωστε που έμειναν φίλοι πραγματικοί για τον Καζαντζάκη μέχρι το τέλος της πολυτάραχης ζωής του ήταν λίγα, διότι ο Καζαντζάκης ήταν ένας ιδιόρρυθμος άνθρωπος που έβρισκε ευχαρίστηση στην ακατάπαυτη εργασία, στον μόχθο και την ατέρμονη προσπάθεια. Απομονωνόταν για πολύ καιρό για ν’ αφιερωθεί στην πιο μεγάλη αγάπη της ζωής του, τη συγγραφή και τη μελέτη. Αναφέρει χαρακτηριστικά σε κάποιο από τα έργα του:του φέρνει καρπό’’....’’Μια από τις πιο νόμιμες χαρές του ανθρώπου είναι, θαρρώ, να μοχτάει και να βλέπει πως ο μόχτος

«Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο»
( ΑΣΚΗΤΙΚΗ )
Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο,
καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο,
το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε ζωή.

1956.

Ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η επιστροφή, ταυτόχρονα το ξεκίνημα κι ο γυρισμός, κάθε στιγμή πεθαίνουμε. Γι' αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της ζωής είναι ο θάνατος.

Μα ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η προσπάθεια να δημιουργήσουμε, να συνθέσουμε, να κάνουμε την ύλη ζωή, κάθε στιγμή γεννιούμαστε. Γι' αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της εφήμερης ζωής είναι η αθανασία.

Στα πρόσκαιρα ζωντανά σώματα, τα δυο τούτα ρέματα παλεύουν: α) ο ανήφορος, προς τη σύνθεση, προς τη ζωή, προς την αθανασία. β) ο κατήφορος, προς την αποσύνθεση, προς την ύλη, προς το θάνατο.

Και τα δυο ρέματα πηγάζουν από τα έγκατα της αρχέγονης ουσίας. Στην αρχή η ζωή ξαφνιάζει, σαν παράνομη φαίνεται, σαν παρά φύση, σαν εφήμερη αντίδραση στις σκοτεινές αιώνιες πηγές, μα βαθύτερα νιώθουμε: η Ζωή είναι κι αυτή άναρχη, ακατάλυτη φόρα του σύμπαντου.

Αλλιώς πούθε η περανθρώπινη δύναμη που μας σφεντονίζει από το αγέννητο στο γεννητό και μας εγκαρδιώνει -φυτά, ζώα, ανθρώπους- στον αγώνα; Και τα δυο αντίδρομα ρέματα είναι άγια.

Χρέος μας λοιπόν να συλλάβουμε τ' όραμα που χωράει κι εναρμονίζει τις δυο τεράστιες τούτες άναρχες, ακατάλυτες ορμές, και με τ' όραμα τούτο να ρυθμίσουμε το στοχασμό μας και την πράξη.